Nie po raz pierwszy w historii Polacy dopiero w ostatniej chwili dostrzegli grozę położenia i się opamiętali. Na apel Rady Obrony Państwa, podpisany przez Józefa Piłsudskiego: „Niech na wołanie Polski nie zabraknie żadnego z jej wiernych i prawych synów, co wzorem ojców i dziadów pokotem położą wroga u stóp Rzeczypospolitej. Wszystko dla zwycięstwa! Do broni!”, odpowiadały wszystkie środowiska i stany. Tworzyły się punkty werbunkowe, mnożyły przykłady ofiarności. W ciągu kilku dni Polska stała się innym krajem. Ucichły partyjne kłótnie i spory, ustały strajki. Gimnazjaliści, harcerze, sokolnicy i studenci, robotnicy i bankierzy, rzemieślnicy i przedsiębiorcy, weterani 1863 r., duchowni, senaty wyższych uczelni i profesorowie, pisarze, aktorzy i dziennikarze, mężczyźni i kobiety – wszyscy chcieli mieć swój udział w tym wielkim zrywie. Kościół katolicki wezwał do modlitw i ofiarności, na front ruszyli kapelani. Warszawa na klęczkach błagała o cud ocalenia przed wschodnim bezbożnym barbarzyństwem. O pomoc dla frontu apelowali przedstawiciele innych wyznań. W Obywatelskim Komitecie Obrony Państwa ks. Antoniego Około-Kułaka skupiły się dziesiątki organizacji: włościańskie, ziemiańskie, robotnicze, kupieckie, przemysłowo-handlowe, społeczno-kulturalne, straże kresowe i obywatelskie. Setki plakatów, druków, wydań specjalnych krzyczały: „Do broni!”.

Z tej mobilizacji zaczął wyrastać czyn, który zrodził stutysięczną Armię Ochotniczą z gen. Józefem Hallerem na czele, a wokół walczących na froncie utkał żywą sieć tysięcy pracujących na rzecz zwycięstwa. Powstały służby pomocnicze wspierające armię, stawili się lekarze i sanitariuszki, a także ludzie organizujący zaopatrzenie dla żołnierzy, opiekę nad rodzinami dotkniętymi utratą bliskich oraz zbiórki pieniężne. Od 10 lipca 1920 r. w ciągu zaledwie jednego tygodnia do wojska zrekrutowało się ponad 30 tys. ochotników, witanych „w szeregach dla walki w obronie wolności” rozkazem gen. Hallera. „Wy, najgoręcej miłujący Ojczyznę, idziecie za przykładem społeczeństwa lwowskiego 1918 r., które swym życiem ofiarnym odparło wroga i zamknęło mu wrota do Polski… jak powstańcy 63 roku, którzy z nami stają w szeregach, nosić będziecie kokardę powstańczą” – pisał. Dodawał też: „Hasło ochotnika: »W bój!«, odzew: »Na zwycięstwo!«. Tak się pozdrawiać będziemy! Bóg z wami!”.

Wielu po raz pierwszy trzymało w rękach karabin, ale w oddziały wymęczonych, psychicznie wyczerpanych starych wiarusów ci nowi wnosili ducha walki, morale tak potrzebne do zwycięstwa. Najliczniejszy był zaciąg wśród młodzieży, choć oddała ona już wcześniej daninę krwi w zmaganiach o niepodległość, w walkach o Lwów, o Wielkopolskę, w pierwszym powstaniu śląskim. Jak pisał Adam Grzymała Siedlecki: „Jakby wojna krzyżowa, porywająca na nogi wszystkich, kto zdolny jest podźwignąć oręż. A byli wśród nich i tacy, którzy naprawdę mówiąc, nie dorośli siłami do uciążliwej służby wojskowej”. Pozostały po nich kurhany i mogiły znaczące pola bitew.

dr Jarosław Szarek, prezes Instytutu Pamięci Narodowej
Fragment wstępu do książki Janusza Odziemkowskiego Ostatnia bije godzina… Armia Ochotnicza gen. Józefa Hallera w 1920 roku

ODDZIAŁ IPN WARSZAWA

- 18 lipca 2020, Warszawa – odsłonięcie tablicy wolnostojącej upamiętniającej Armię Ochotniczą 1920 na terenie siedziby Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego (ul. Wioślarska 6).

- 12 sierpnia 2020, Warszawa – odsłonięcie tablicy upamiętniającej Armię Ochotniczą 1921 w siedzibie Naczelnej Organizacji Technicznej (ul. Czackiego3/5).

- Lipiec 2020, Warszawa – zamontowanie tablicy upamiętniającej Armię Ochotniczą 1922 w siedzibie Prokuratury Regionalnej (ul. Trębacka 2).

ODDZIAŁ IPN BIAŁYSTOK

- 18 lipca 2020, Białystok – odsłonięcie tablicy w miejscu punktu zbornego ochotników 8. Pułku Artylerii Polowej (koszary Straży Granicznej przy ul. Bema 100).

- Sierpień/wrzesień 2020, Suwałki – odsłonięcie tablicy w miejscu punktu zbornego ochotników Suwalskiej Kompanii 205. Pułku Ochotniczego (teren dawnych koszar, obecnie szkoła Sióstr Salezjanek, ul. Sejneńska).

ODDZIAŁ IPN GDAŃSK

- 23 sierpnia 2020, Zblewo (pow. starogardzki) – uroczystość odsłonięcia tablicy z brązu upamiętniającej Ochotników 1920 oraz ks. proboszcza Konstantyna Kreffta (który w 1920 był pełnomocnikiem Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa) na Kościele Św. Michała Archanioła w Zblewie.

ODDZIAŁ IPN KATOWICE

- 22 lipca 2020, Sosnowiec – odsłonięcie tablicy poświęconej ochotnikom 1920 r. z powiatu będzińskiego.

ODDZIAŁ IPN KRAKÓW

- Sierpień 2020, Kraków – odsłonięcie tablicy Armii Ochotniczej na budynku Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej przy ulicy Rajskiej. W mieszczących się w tym budynku w roku 1920 koszarach im. Tadeusza Kościuszki funkcjonował jeden z punktów werbunkowych do Armii Ochotniczej.

- Sierpień 2020, Kielce – odsłonięcie tablicy upamiętniającej Armię Ochotniczą na głównym budynku Urzędu Miasta, przy kieleckim rynku. Urząd Miasta miał tam swoją siedzibę także w roku 1920, kiedy w sali Rady Miejskiej działał punkt werbunkowy Armii Ochotniczej.

ODDZIAŁ IPN LUBLIN

- Lipiec 2020, Radom – odsłonięcie tablicy upamiętniającej Armię Ochotniczą 1920.

ODDZIAŁ IPN ŁÓDŹ

- Mieczysławów (gm. Krzyżanów, pow. kutnowski, woj. łódzkie) – odsłonięcie tablicy upamiętniającej kilkudziesięciu uczniów i nauczycieli Szkoły Rolniczej w Mieczysławowie, którzy stanęli w szeregach Armii Ochotniczej w 1920 r.

ODDZIAŁ IPN POZNAŃ

- 15 sierpnia 2020, Turek (powiat turecki) – odsłonięcie tablicy upamiętniającej Ochotników 1920 r.

ODDZIAŁ IPN RZESZÓW

- 18 lipca 2020, Sędziszów Małopolski (pow. ropczycko-sędziszowski) – odsłonięcie tablicy poświęconej żołnierzom z powiatu ropczycko- sędziszowskiego, którzy w 1920 r. stanęli do walki w obronie Lwowa i Małopolski Wschodniej.

ODDZIAŁ IPN W SZCZECINIE

- 20 lipca 2020, Szczecin – na gmachu Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 1 im. prof. Tadeusza Sokołowskiego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, ul. Unii Lubelskiej 1 zostanie odsłonięta tablica upamiętniająca patrona placówki.​

- Po uroczystościach odsłonięcia tablicy pamiątkowej zostaną złożone kwiaty na wyremontowanym przez Oddział IPN w Szczecinie grobie płk. prof. Tadeusza Sokołowskiego (Cmentarz Centralny w Szczecinie, kwatera 37B, rząd 2, grób 4).

ODDZIAŁ IPN WROCŁAW

- Wrocław, budynek Akademii Medycznej – odsłonięcie tablicy poświęcona prof. Lesławowi Węgrzynowskiemu, lekarzowi naczelnemu okręgu lwowskiego Armii Ochotniczej.

Na podst. IPN