Instytut wpisuje się w sieć instytucji kultury zajmujących się polskim dziedzictwem i pamięcią. Jego celem będzie upamiętnienie wielopokoleniowego dziedzictwa zapoczątkowanego przez mężów stanu i wielkich polskich patriotów – Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego. Wicepremier Piotr Gliński poinformował, że dyrektorem Instytutu zostanie prof. Jan Żaryn.
Podczas konferencji prasowej minister kultury podkreślił, że powołanie Instytutu wpisuje się w dotychczasowe działania MKiDN, polegające na wypełnianiu „białych plam” polskiej pamięci.
„Potrzebujemy płaszczyzny debaty uczciwej, debaty opartej o argumenty racjonalne, argumenty naukowe w wielu różnych obszarach i także w obszarze dziedzictwa narodowego, myśli narodowej” – wskazał szef resortu kultury.
Prof. Żaryn ocenił, że „istnieją bardzo silne i tkwiące wśród Polaków kalki nierozumienia” dorobku obozu narodowego i obozu katolicyzmu społecznego.
„To jest dorobek potwornie zafałszowany w wielu aspektach, który wart jest w związku z tym takiego wnikliwego przełożenia także na współczesność, bo z tego dorobku tych wielkich, wspaniałych postaci polskich może wyrastać przyszła, wspaniała Polska w nowych, młodych pokoleniach” – podkreślił.
Cele i zadania nowej instytucji
Instytut, który właśnie powstaje, będzie się zajmował realizacją polityki pamięci w zakresie historii i dziedzictwa polskiej myśli politycznej, ze szczególnym uwzględnieniem myśli konserwatywnej, chrześcijańsko-demokratycznej i narodowej. Jego celem będzie również tworzenie podstaw naukowych dla rozwoju wiedzy o historii i dziedzictwie polskiej myśli politycznej oraz jej dalsze upowszechnianie.
Swoje zadania Instytut ma realizować m.in. poprzez prowadzenie działalności wydawniczej i badawczej, organizowanie wystaw, konferencji, a także realizację programów edukacyjnych czy stypendialnych. Instytut będzie też współpracował z innymi instytucjami krajowymi i zagranicznymi, w tym polonijnymi, oraz organizacjami pozarządowymi.
Instytut dołączy do grona instytucji zajmujących się polskim dziedzictwem i pamięcią
Powołanie Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej wpisuje się w realizowaną od czterech lat przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego politykę wypełniania „białych plam” polskiej pamięci. Stanowi naturalne uzupełnienie powołanej w ramach Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju tzw. Sieci Ziem Zachodnich i Północnych obejmującej instytucje kultury w zachodnio-północnej Polsce, którą tworzą Ośrodek Pamięć i Przyszłość we Wrocławiu; Centrum Dialogu „Przełomy” (oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie); Instytut Północny im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie oraz Instytut Śląski w Opolu; a także Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego w Poznaniu.
Systemowe podejście do polityki historycznej jest jednym z priorytetów ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Sieć instytucji kultury zajmujących się polskim dziedzictwem i pamięcią tworzą również powstały w 2018 r. Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego, który dokumentuje przede wszystkim historię Polski XX w. dotkniętej dwoma totalitaryzmami oraz powołany w grudniu 2017 r. Instytut Polskiego Dziedzictwa za Granicą „POLONIKA”. W styczniu 2020 r. powołano także jako instytucję kultury Centrum Archiwistyki Społecznej.
Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski
Roman Dmowski i Ignacy Jan Paderewski reprezentują dwa ważne dla polskiej pamięci historycznej dziedzictwa ideowe i kulturalno-polityczne sięgające przełomu XIX i XX wieku. Jednym z nich jest dziedzictwo obozu narodowego, drugim – katolicyzmu społecznego (chrześcijańskiej demokracji). Ich największym osiągnięciem było doprowadzenie wraz ze współpracownikami do uznania Polski za państwo niepodległe i zwycięskie w I wojnie światowej, co skutkowało obecnością polskiej delegacji podczas tworzenia porządku wersalskiego. Ich podpisy figurują pod traktatem wersalskim.
Fundamentem dziedzictwa obu patronów Instytutu stała się wielopokoleniowa walka narodu o odzyskanie niepodległości. Zakończona została sukcesem przy znacznym udziale tej części przedstawicieli pokolenia niepokornych, którzy zainicjowali nowy etap zmagań o budowę nowoczesnego narodu polskiego na ziemiach polskich, sięgając do warstw ludowych i przeciwstawiając się z jednej strony germanizacji, z drugiej – rusyfikacji. Odnaleźli się najpierw w Lidze Polskiej, założonej przez emigrantów z powstania styczniowego na czele z Zygmuntem Miłkowskim, a potem kontynuowali pracę na rzecz unarodowienia Polaków w trójzaborowej i wszechstanowej organizacji pod nazwą Liga Narodowa. To z niej właśnie i licznych organizacji jej podległych wyrosło pierwsze i kolejne pokolenia polskich narodowców i chadeków, a także kapłanów reprezentujących uniwersalny katolicyzm społeczny, z których największym stał się Prymas Tysiąclecia Stefan Kardynał Wyszyński. Ostatnimi przedstawicielami tego dziedzictwa stało się pokolenie doświadczone II wojną światową i jakże często przymusową emigracją powojenną. Tylko nieliczni z nich mogli cieszyć się odzyskaną po 1989 r. przez Polskę niepodległością.
Prof. Jan Żaryn
Jan Żaryn – profesor nauk humanistycznych, historyk, wieloletni wykładowca akademicki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, wcześniej Uniwersytetu Warszawskiego oraz nauczyciel historii w warszawskich szkołach średnich, były pracownik Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk oraz Instytutu Pamięci Narodowej, gdzie m.in. pełnił funkcję dyrektora Biura Edukacji Publicznej, od lat zaangażowany w obywatelskie ruchy działające na rzecz upamiętniania historii, członek władz szeregu organizacji i inicjatyw pozarządowych (m.in. w latach 90. red. nacz. „Szańca Chrobrego” oraz współzałożyciel Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów; od 2012 roku prezes SPJN i przewodniczący Społecznego Komitetu Obchodów Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”; twórca serii wyd. „W służbie Niepodległej”), od 2013 roku redaktor naczelny miesięcznika „wSieci Historii”, autor kilkunastu książek i niezliczonej liczby artykułów publikowanych w szeregu czasopism. Specjalizuje się w dziejach najnowszych Polski, a szczególnie zajmuje się historią Kościoła katolickiego w XX wieku, dziejami obozu narodowego i chadeckiego, polityczną emigracją po 1945 roku oraz stosunkami polsko-żydowskimi w XX wieku. W 2009 roku za „wybitne zasługi w dokumentowaniu i upamiętnianiu prawdy o najnowszej historii Polski” został odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Uhonorowany także m.in. Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Były senator RP.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP
