Sokolnictwo jako żywa tradycja zostało wpisane na Reprezentatywną Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości w 2010 r. – wniosek złożyło 11 państw, inicjatorem wpisu były Zjednoczone Emiraty Arabskie. Dwa lata później nastąpiło pierwsze rozszerzenie wpisu o dwa państwa, a w 2016 r. drugie – o pięć następnych państw. Po dzisiejszym wpisie, rozszerzającym listę po raz trzeci, sokolnictwo obejmuje łącznie 24 państwa.
Sokolnictwo – rys historyczny
Tradycja sokolnictwa, oznaczająca łowy z ułożonymi do tego celu ptakami drapieżnymi, ma wiele tysięcy lat i jest jednym z najstarszych sposobów polowania. Powstała z praktycznej potrzeby zdobywania pożywienia, jednak stopniowo zyskała charakter sztuki, stając się elementem kultury wielu narodów.
Nie ma dostatecznych źródeł, na podstawie których można jednoznacznie określić miejsce, z którego sokolnictwo się wywodzi. Najbardziej popularna teoria głosi, że powstało ono w Azji, a wiele źródeł wskazuje na centralną i południowo-wschodnią część tego kontynentu. Najstarsze znane przedstawienie sokolnictwa to petroglif z Golpaygan (Isfahan, Iran), obrazujący człowieka na koniu z ptakiem drapieżnym i gepardem, szacowane na 8-10 tysięcy lat p.n.e.
Informacje źródłowe świadczą o wysoko rozwiniętym sokolnictwie już w początkach polskiej państwowości. Od wczesnego średniowiecza ten rodzaj łowów należał do regaliów królewskich, cieszył się wielkim zainteresowaniem władców, o czym świadczy średniowieczne prawo falcatio, nakazujące pod surową karą chronić gniazda sokołów. Z czasem prawo polowania uzyskiwały szersze grupy społeczne: rycerstwo, kler i szlachta.
Największy rozkwit sokolnictwa w Polsce przypada na czasy Jagiellonów i XVI wiek. Później, na skutek popularyzacji broni palnej, jego popularność malała. Kryzys sokolnictwa pogłębiły rozbiory. W XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku sokolnictwo było uprawiane już tylko przez nielicznych. Jego ponowny rozkwit to wynik działań pasjonatów, którzy doprowadzili do odrodzenia sokolnictwa w Polsce w latach 70. XX wieku.
Sokolnictwo – żywa tradycja ludzkości
Polskie sokolnictwo ma wspólną historię z sokolnictwem innych krajów środkowoeuropejskich. Łączą je wspólne wartości, tradycje i praktyki, w tym zwłaszcza metody szkolenia ptaków, sposób zajmowania się nimi i nawiązywania więzi emocjonalnej, a także wykorzystywany sprzęt.
Trening i zachowanie dobrej kondycji sokołów wymaga specjalnej troski i jest połączone z potrzebą lotu ptaka, bez określonego czasu, czy inwazyjnego kontrolowania. Dzisiejsza praktyka sokolnicza jest skorelowana z ochroną biologiczną, która polega na metodach płoszenia niepożądanego ptactwa, głównie na lotniskach, w sadach, na wysypiskach śmieci, w parkach, obiektach historycznych i innych dużych obiektach (fabryki, magazyny).
Wielowiekowe tradycje polskiego sokolnictwa są głęboko zakorzenione w kulturze, czego dowodem są zarówno świadectwa materialne – monety, pieczęcie, ryciny, obrazy, rzeźby, utensylia, tj. artefakty bezpośrednio związane z sokolnictwem, czy też obecność kości ptaków drapieżnych w wykopaliskach, jak i dzieła literatury praktycznej i pięknej dotyczące sokolnictwa (albumy, książki i artykuły). Jednym z najstarszych zabytków piśmiennictwa w języku polskim jest „Myślistwo ptasze” Mateusza Cygańskiego z 1584 roku, będące oryginalnym kompendium wiedzy sokolniczej, ornitologicznej i łowieckiej.
Lista Reprezentatywna Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości
Lista reprezentatywna jest wykazem praktyk i zjawisk z całego świata, które pomagają ukazać różnorodność dziedzictwa niematerialnego i podnieść świadomość społeczeństwa na temat jego znaczenia. Wpisów na Listę dokonuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego podczas corocznych obrad. Wnioski oceniane są pod kątem zgodności z kryteriami wpisu opracowanymi przez UNESCO na mocy standardów Konwencji.
Niematerialne dziedzictwo kulturowe oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności, jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową, które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego.
To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.
Inf. MKiDN
