Znany dziennikarz Virginijus Savukynas poświęcił całą audycję w litewskiej telewizji publicznej z cyklu „Detektywi historii” tematyce żołnierzy Wileńskiej Armii Krajowej, którzy nie złożyli broni również po okupacji Wilna i Wileńszczyzny przez armię sowiecką. Niekryjący się z propolskimi sympatiami dziennikarz tym razem przedstawił Armię Krajową litewskim widzom w całkowicie innej perspektywie, diametralnie różniącej się od tej, jaką zwykli dotychczas oglądać. Mówił o faktach, które pewnie nigdy wcześniej nie dotarły do ucha przeciętnego Litwina. Użył takiej narracji, która – nie wątpię – zadziwiła wielu, a pewnie też wielu po prostu przygniotła. Tym razem bowiem nie było o AK, która walczyła z Litwinami bardziej niż z Niemcami, która prześladowała, gnębiła i terroryzowała litewskich wieśniaków.

Savukynas opowiadał o żołnierzach Armii Krajowej jako o bohaterach, którzy walczyli najpierw z niemieckim okupantem na Wileńszczyźnie, a potem też z sowieckim. I, o dziwo, zdaniem litewskiego dzienikarza, robili to również dla Litwy. Cytuję: „Widzimy, że historia nie jest tak jednostronna. Ci, których uważaliśmy za wrogów, byli podczas II wojny światowej jedynymi naszymi przyjaciółmi. Oto dlaczego można mówić, że żołnierze AK w lipcu 1944 roku walczyli na swój sposób też i o Litwę”. Koniec cytatu.

Trudna jest ta mowa, któż może ją słuchać, pewnie wyrwało się niejednemu litewskiemu patriocie, wychowanemu na książce Vilnii „Armija Krajova Lietuvoje”, w której akowcy są odsądzani od czci i wiary przez „świadków”, których najkrócej można by scharakteryzować słowami: „wiesz tyle, co wesz”. Pamiętam jak jeszcze niedawno z namaszczeniem urywki z tej książki były cytowane przez niektórych radnych z ław opozycyjnych w Radzie samorządowej rejonu wileńskiego, którzy sprzeciwili się nadaniu nazwy jednej z ulic w rejonie imienia Tadeusza Konwickiego tylko dlatego, że w młodości był w AK. Pisarza o wielkich prolitewskich sentymentach ten jeden incydent dyskwalifikował w oczach litewskich konserwatystów, bo – ich zdaniem – AK dążyła do zlikwidowania niepodległego państwa litewskiego (sic!).

Tymczasem Savukynas o wileńskich akowcach mówi zupełnie innym językiem, przypomina zupełnie inne fakty o ich walkach i prawdziwych celach ich zmagań. Cytuję dalej: „Sikorski z samozaparciem przy każdej okazji przypominał o konieczności zapewnienia wolności dla Litwy. Podczas jednego ze spotkań z Churchillem stwierdził, że Polska będzie zawsze przeciwko aneksji Litwy (do ZSRR)”, wyjaśnia swym rodakom cele polityki zagranicznej polskiego rządu na uchodźstwie litewski dziennikarz. Uznaje przy tym, że „wsparcie Polaków przy pokonaniu Niemców w Wilnie było znaczące”, co później próbowała tuszować sowiecka propaganda.

Puentą programu Savukynasa było przypomnienie litewskim widzom o braterstwie broni, jaka zaistniała pomiędzy partyzantami z Armii Krajowej i litewskimi „leśnymi braćmi” po lipcu 1944 roku, kiedy wspólnie musieli stawiać czoła sowieckim okupantom. Dziennikarz przypomina, że według szacunków NKWD w listopadzie 1944 roku na szeroko pojętej Wileńszczyźnie działały 84 oddziały bądź grupy partyzanckie akowców, których liczebność szacowano na 4 tysiące. Miesiąc później meldunek NKWD donosił, że zlikwidowano 985 „bandytów”. To wtedy właśnie przyszedł na Wileńszczyznę czas masowych represji i terroru.

Wtedy to wspólna niedola zjednoczyła polskich i litewskich partyzantów, wyklętych przez komunistyczne władze własnych państw. Nastąpiły wspólne akcje przeciwko władzom komunistycznego reżimu, wzajemne przychodzenie sobie z pomocą w sytuacjach ataków na partyzantów przez enkawudzistów (do zawarcia formalnej umowy o wzajemnej pomocy i wymianie informacjami wywiadowczymi doszło 19 marca 1945 roku we wsi Piliūnai na dawnym polsko-litewskim pograniczu). W litewskich archiwach dokumentujących działalność braci leśnych zachowało się niemało sprawozdań o wspólnych akcjach z żołnierzami AK na posterunki sowieckie oraz innych przykładów świadczących o braterstwie broni. Z nich m. in wynika, że polskie poakowskie oddziały partyzanckie najdłużej w sowieckiej Litwie przetrwały w lasach święciańskich. Wzmianki o nich w kronikach litewskich oddziałów „leśnych braci” można spotkać jeszcze w roku 1950.

Virginijus Savukynas, mówiąc na trudny temat w dziejach najnowszej historii polsko-litewskiej, nie maluje ją tylko w postaci laurki, nie zapomina bowiem też o zdarzeniach złych i tragicznych. Nie pomija milczeniem Glinciszek i Dubinek, nie przemilcza faktu używania przez Niemców litewskiej policji do tropienia członków polskiego podziemia, nie zapomina o korpusie Plechavičiusa i jego bitew z AK pod Graużyszkami i Murowaną Oszmianką, które skończyły się dla plechavičiusów marszem w kalesonach do domu (a nie kulką w łeb, co podkreśla autor). To wszystko było, nie ukrywa Savukynas. Ale przypomina zarazem, że była też historia po historii. Historia „braterstwa broni”, o której na Litwie mało kto cokolwiek wie. „Polscy partyzanci również muszą być przypominani jak i partyzanci litewscy. Nie godzi się bowie zapominać o braciach po broni”, kończy swą opowieść.

Nie godzi się zapomnieć o tych, co razem chodzili wilczym tropem, dodam od siebie...

Tadeusz Andrzejewski