Dotychczas na unijne szczyty do Brukseli z Litwy zawsze jeździli prezydenci. Można byłoby uznać, że w ciągu ponad 10 lat członkostwa w UE już się  sformowała pewna polityczna tradycja w tej materii, której nikt w Wilnie nie kwestionował. Ba, sami konserwatyści ten niepisany konsensus popierali najpierw, gdy na spotkania unijnych liderów jeździł Valdas Adamkus, a po nim Dalia Grybauskaitė. Do Adamkusa nikt nie miał pretensji, bo przyjechał z Ameryki. Grybauskaitė zaś była chętnie i wszędzie promowana przez Tevynės Sąjunga po tym, gdy jej ówczesny przywódca Vytautas Landsbergis wygłosił historyczną apoteozę: „Odtąd niech Dalia będzie Lietuvos Dalia”, rozgrzeszając w ten sposób z ciemnej komunistycznej przeszłości swą pupilkę. Gdy prezydentem został Nausėda, też kontynuował tradycję wyjazdów do stolicy europejskich biurokratów, a konserwatyści milcząco to akceptowali, dopóki na urzędzie premierowskim był Saulius Skvernelis.

Sytuacja diametralnie się zmieniła, gdy rządowe stery przejęła nominantka konserwatystów Ingrida Šimonytė. Wraz z tą zmianą radykalnie też uległa przemianie doktryna konserwatystów, gdy idzie o zajmowanie litewskiego krzesełka w Brukseli. Partia jaskółcza zaczęła zażarcie wręcz kontestować prawo Nausėdy do reprezentowania Litwy w najwyższym unijnym gremium. Posypały się, jak z rogu obfitości, prawdziwe i fałszywe argumenty w rodzaju, że szefowa rządu będzie lepiej reprezentowała interesy naszego kraju na szczytach, które często rozstrzygają o sprawach finansowych; albo że do Rady Europejskiej UE inne kraje najczęściej delegują właśnie premierów, a nie prezydentów; albo wreszcie na koniec, że Šimonytė w odróżnieniu od Skvernelisa dobrze zna angielski (jakby Nausėda znał go gorzej od pani premier).

Składnie, należy przyznać, gadają konserwatyści, przebiegle argumentują, by tylko wytrącić stołek spod prezydenta. Nausėda jednak też nie milczy. Ma swoje argumenty, a najważniejszy z nich brzmi: „tęstinumas”. Czyli zasada kontynuacji w polityce zagranicznej również w wymiarze ułożonych już wcześniej tradycji personalnych, jeżeli chodzi o reprezentowanie kraju na międzynarodowych forach. Ta zasada nie musi się zmieniać w zależności od wyników wyborów, zdaje się tłumaczyć swym, pazernym na stołki, oponentom. I trzeba obiektywnie przyznać, że ten jeden argument prezydenta przeważy sto innych, którymi szermują konserwatyści. Jeżeli bowiem będziemy stosować logikę Kalego, że być dobrze tylko wtedy, gdy na unijne szczyty jeździ ten z premierów (względnie prezydentów) Litwy, który ma w kieszeni glejt konserwatystów, to wcześniej czy później skończy się całość międzynarodową kompromitacją naszej Bursztynowej Republiki. Prezydent Nausėda podniósł, zatem, obronną gardę, bojowo zapowiadając, że nie zamierza ustąpić. Partia Landsbergisa nastroszyła się w odpowiedzi jak jeżozwierz, co w sumie dla Litwy oznacza jedno – gorszącą wojenkę na górze o krzesełko.

Kto będzie w niej zwycięzcą – nie wiadomo. Sama zainteresowana, czyli premier Šimonytė, oświadczyła, co prawda polubownie, że „siłą nie będzie dążyła” do odbicia brukselskiego krzesełka od prezydenta. Przepychanek i szturchańców wokół mebla do siadania w Brukseli zatem nie będzie. Pokojowa deklaracja zwaliła pewnie ciężki kamień z prezydenckiego serca, ale prezydent nie powinien też całkiem zrelaksować się w tej sprawie, bo Šimonytė dodała jeszcze potem do swej pojednawczej wypowiedzi, że „naprawdę nie będzie też uciszać swych kolegów w Sejmie, jeżeli ci będą chcieli to pytanie wysuwać”. Na koniec zaś zasugerowała, że spór mógłby być rozstrzygnięty przez Sąd Konstytucyjny.

To, że konserwatyści pytanie w Sejmie będą chcieli wysuwać, jest bardziej pewne niż to, że po piątku będzie sobota. Już zresztą odgrażają się, iż zamierzają uchwalić specjalną ustawę krzesełkową, której nazwa, ani tym bardziej jej treść, na razie nie jest jeszcze podana do wiadomości publicznej. Dopytywany o to poseł Maldeikis powiedział jedynie, że to pilna tajemnica konserwatystów i więcej nic nie zdradził.

Jak Państwo pozwolą, to zaryzykuję i spróbuję, jako komentator, już dziś odgadnąć, co konserwatyści zamierzają wpisać do swego tajnego jak na razie aktu prawnego. W punkcie pierwszym ustawy z satysfakcją pewnie będzie odnotowane, że gdy prezydenci Adamkus i Grybauskaitė jeździli na szczyty unijne do Brukseli – to „być dobrze”. Gdy zaś Nausėda został prezydentem, gromiąc na głowę Šimonytė, to „być źle”. A skoro „być źle”, to w punkcie trzecim będzie orzeczone, iż Nausėda za karę zostaje pozbawiony brukselskiego krzesełka, które ma zająć po nim premier Šimonytė, bo zna angielski. Koniec ustawy.

Aha, jeżeli zaś chodzi o ananas w postaci Trybunału Konstytucyjnego, to na miejscu konserwatystów tak bardzo bym się nie gorączkował z jego  angażem. Tutaj bowiem babka na dwoje wróżyła, więc niekoniecznie ma wypaść po chcicy konserwatystów. Może paść wyrocznia i w drugą stronę, bo w Konstytucji, jako żywo, nic nie ma na temat, kto w ramach swych konstytucyjnych obowiązków w dziedzinie polityki zagranicznej ma jeździć do Brukseli. W Konstytucji, jak dobrze pamiętam, stoi, że prezydent prowadzi politykę zagraniczną państwa w porozumieniu z rządem. Pytanie, kto w ramach tego prowadzenia, ma jeździć do Brukseli na szczyty Rady Europejskiej, to pytanie w rodzaju, czy prezydent może dłubać sobie w nosie. Celowo wpisałem tak absurdalne porównanie, by pokazać absurdalność zachowań polityków, którzy zamiast porozumieć się w ramach kultury politycznej i utartych już tradycji, wolą zwalać na barki sędziów Trybunału Konstytucyjnego pytania natury personalnej, które musieliby wyinterpretować, wróżąc trochę z fusów kawy, a czym Trybunał (trzecia władza) zdecydowanie nie powinien się zajmować.

Argument konserwatystów, że w większości przypadków kraje członkowskie delegują na unijne szczyty premierów, nie prezydentów, jest trafny jak kula w płocie. W większości jeżdżą premierzy, bo w większości unijnych krajów obowiązuje system gabinetowo-parlamentarny. We Francji, na przykład, jest jednak system prezydencki, dlatego francuskie krzesełko w Radzie Europejskiej obsadza regularnie Emanuel Macron. Na Litwie obowiązuje system mieszany, dlatego, jak już pisałem, problem ma być rozstrzygnięty w ramach konsensusu politycznego i utartej już tradycji.

W ferworze dyskusji, narzuconej przez konserwatystów, chciałby ich na koniec dopytać, co by ewentualnie rzekli za 4 lata, gdyby w wyborach prezydenckich poszczęściło się ich kandydatowi Gabrieliusowi Landsbergisowi (bo wiewiórki szepcą, że będzie kandydował). Czy wówczas też nalegaliby, żeby do Brukseli jeździł premier, czy raczej ich doktryna krzesełkowa uległaby kolejny raz kardynalnej zmianie o 180 stopni?

Ładu między premierem a prezydentem w groteskowej przepychance o brukselskie krzesełko nie będzie. Konflikt w tej sprawie jest zaprogramowany zarówno przez niedawną przeszłość, jak też przyszłość. Konserwatyści po sromotnej klęsce prezydenckiej będą teraz na wszelkie sposoby starać się odkuć na swym krzywdzicielu. Będzie to ich rewanż, ale też kalkulacja na przyszłość, by pozbawić konkurenta atutów w polityce zagranicznej i na tyle go osłabić, aby dać szansę prezydencką Landsbergisowi juniorowi, w którym jego dziadek inwestuje swoje własne zawiedzione nadzieje...

Tadeusz Andrzejewski,
radny rejonu wileńskiego