Rok 2017 dobiega końca, mija też 12. rok rządów Angeli Merkel nad Odrą. Czy to ostatni rok rządów obecnej kanclerz Niemiec?

– Istnieje takie ryzyko. Jeśli nie będzie nowych wyborów w Niemczech, to – jak się wydaje – Angela Merkel znów będzie kanclerzem. Chyba że nastąpi powrót do wcześniejszych rozmów koalicyjnych we wcześniejszym składzie, czyli partie chadeckie CDU/CSU, liberałowie z FDP i Zieloni, z tym że liberałowie stawiają warunek, że ewentualnym kanclerzem ze strony CDU nie może być Angela Merkel. W związku z tym wszystko może się wydarzyć łącznie z przyspieszonymi wyborami. Mówiąc krótko, mamy do czynienia z bardzo niespodziewaną sytuacją chaosu czy pata politycznego na wydawałoby się ustabilizowanej od wielu lat scenie politycznej w Niemczech. Kraj o bardzo dobrych wynikach gospodarczych i sukcesach w tej materii – nagle – w politycznej przestrzeni przeżywa poważny kryzys.

Blisko połowa Niemców nie jest zadowolona z rządów swojej kanclerz…

– Kanclerz Angela Merkel bardzo naraziła się społeczności niemieckiej polityką otwartych drzwi dla uchodźców, polityką migracyjną. Po pierwsze, decyzje kanclerz Niemiec nie zostały uzgodnione z nikim w Europie, a po drugie, działania te nie zostały poprzedzone konsultacjami ze społeczeństwem niemieckim. Warto też wziąć pod uwagę, że Niemcy – w dużym stopniu – odreagowują, żeby nie powiedzieć biorą odwet za kłamstwa i oszukiwanie przez media i w ogóle cały establishment, które milczały wobec sytuacji bardzo niebezpiecznych zagrażających zdrowiu czy życiu związanych z aktami przemocy czy gwałtów jak chociażby w ubiegłym roku w Kolonii ze strony imigrantów muzułmańskich. To wszystko – jak pamiętamy – się nasilało, dochodziło nawet do sytuacji, kiedy Niemcy bali się wieczorami wychodzić na ulice swoich miast. Tymczasem w mediach mówiono, że wszystko jest w porządku. Ten rodzaj zakłamania pokazujący brak wolności niemieckich mediów, czy wręcz uzależnienia ich od władzy, tak mocno rozmijał się z rzeczywistością, że ludzie odreagowali w dwojaki sposób. Z jednej strony oddali głosy na liberałów z FDP, czyli pojawiła się na niemieckiej scenie politycznej partia, która w sprawach fundamentalnych mówi zupełnie innym głosem niż dotychczasowa scena polityczna, a po drugie – odreagowali negatywnym stosunkiem do Angeli Merkel, co widać w sondażach, które są nieprzychylne dla obecnej kanclerz. Pytanie tylko, jak z tej niełatwej sytuacji wybrnie partia CDU/CSU i sama Angela Merkel.

Czy odejście Angeli Merkel mogłoby zakończyć ten polityczny pat trwający w Niemczech od września?

– Realizacja takiego scenariusza z pewnością odblokowałaby mniejsze ugrupowania. FDP wprost oskarża Merkel, że takie rozmowy nie doszły do skutku. Być może Angela Merkel chciała ponownej koalicji z SPD z uwagi na to, że uważała, iż jej i prezydenta Francji Emmanuela Macrona federalistyczna wizja tworzenia superpaństwa europejskiego najpełniej może się ziścić właśnie w tej wielkiej koalicji. Odpowiadając wprost na pana pytanie – rzeczywiście jest możliwość, że Merkel jako szef CDU poda się do dymisji, a w jej miejsce pojawi się nowy lider, ktoś, kto uzyska nowy kredyt zaufania. Wydaje się, że sytuacja jest dynamiczna i wiele otwartych scenariuszy. Pewne jest to, że sytuacja na niemieckiej scenie politycznej nie może się ustabilizować. Oczywiście wielka koalicja CDU/CSU, FDP i Zieloni nadal jest możliwa. Pamiętajmy, że w sondażach traci nie tylko Angela Merkel, ale traci też SPD, co skądinąd trudno się dziwić wyborcom tej partii, skoro przez długi czas przebywanie w koalicji z CDU/CSU spowodowało, że ludzie nie bardzo rozróżniają, czy i czym różni się program jednej i drugiej partii. W tej sytuacji poparcie dla większego ugrupowania rośnie, a mniejszego maleje. To wszystko pokazuje, że Niemcy tkwią w klinczu czy pacie politycznym.

Czy obecne niemieckie elity są w stanie podjąć decyzje, które byłyby nie tylko personalnym nowym otwarciem, ale również programowym, które odpowiadałoby oczekiwaniom społeczeństwa niemieckiego i nie tylko?

– Trudno powiedzieć. Angela Merkel, chcąc pokazać, że wciąż dzierży prymat „cesarzowej Europy”, zdecydowała się skłonić Komisję Europejską do uruchomienia przeciwko Polsce art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej. Pamiętamy wspólne oświadczenie Merkel i Macrona, co pokazuje pozycję i siłę niemieckiej kanclerz w Europie, i jak mocno wpływa na decyzje podejmowane przez unijnych komisarzy. Jest to bardzo niebezpieczna gra dla Europy, a z drugiej strony gra, która nie wiadomo, czy przyniesie oczekiwane korzyści samej CDU i całemu układowi, który rządzi w Niemczech.

Jak brak stabilności na niemieckiej scenie politycznej może wpłynąć na sytuację w Europie?

– Cały czas mamy brnięcie Niemiec w złym kierunku. Wali się wiele rzeczy, a część krajów nie idzie po politycznej linii Berlina. Przypomnę tylko wybory w Austrii, które są nie po myśli Niemiec, nie po myśli Niemiec wybory w Czechach, całkowicie nie po myśli Niemiec wybory w Polsce – to wszystko świadczy, że coś w Europie pęka, że model integracji zbiurokratyzowanej, scentralizowanej się nie przyjął. Również polityka migracyjna poniosła kompletne fiasko i wciąż wywołuje wstrząsy. W tej sytuacji pytanie brzmi, czy Niemcy są w stanie – na nowo – zdefiniować swoją politykę i uznać podmiotowość innych krajów, czy może razem z Francją będą brnęły do przyspieszenia centralizacji Europy, póki jeszcze mają ku temu możliwości?

W jakim kierunku może się ta sytuacja rozwinąć?

– Póki co widać, że Angela Merkel chce realizować ten scenariusz z Emmanuelem Macronem, a to jest bardzo niebezpieczne, bo wywołuje oczywisty opór – szczególnie opór społeczny. Taka polityka może nawet pogrzebać Unię Europejską w starym stylu. W tym sensie sytuacja jest można powiedzieć mocno rozregulowana.

Jak na tym tle rysuje się sytuacja Polski?

– Sytuacja Polski na tle innych unijnych, zwłaszcza zachodnich krajów takich jak chociażby Niemcy jest dużo jaśniejsza. W Polsce w przeciwieństwie do Niemiec mamy stabilny rząd i stabilną większość parlamentarną, a państwo w wielu obszarach systematycznie się rozwija. Niemcy mogą o tym tylko pomarzyć. Wiele zależy od tego, w jakim kierunku pójdą Niemcy, zależy od tego, czy establishment jest w stanie podjąć refleksję nad błędami, których było co niemiara.

Wspomniał Pan Profesor, że niemiecka polityka może pogrzebać Unię Europejską. W związku z tym, czy Unia potrafi funkcjonować bez Niemiec?

– W tym starym stylu oczywiście nie. Przypomnę, że Niemcy są największym płatnikiem netto do wspólnego budżetu UE, ponadto Niemcy mają strategiczne, geopolityczne położenie, wreszcie Niemcy są największą gospodarką unijną itd. W związku z tym jeśli Niemcy kiedykolwiek zdecydowałyby się wyjść ze struktur europejskich, to oznaczałoby to powstanie nowych konstelacji, nowej Unii, w nowym rozdaniu. Tak czy inaczej na wiele scenariuszy trzeba być przygotowanym, bo porządek, jaki dzisiaj obserwujemy za kilka, czy kilkanaście lat może wyglądać zupełnie inaczej. Proszę zwrócić uwagę, że jeśli bierzemy pod uwagę obecność w Bundestagu AfD, czyli Alternatywy dla Niemiec, a więc partii w klasycznym znaczeniu antyestablishmentowej, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę politykę migracyjną, to nie oznacza tylko, że ci politycy inaczej się wypowiadają w niemieckim parlamencie, ale ich głos jest obecny i słyszany na różnych forach i co więcej – ten głos się przebija. To pokazuje, że wraz z tym ugrupowaniem inaczej definiowana jest niemiecka polityka.

Czym to może zaowocować za kilka czy kilkanaście lat?

– Trudno powiedzieć. Niemcy: czy to kanclerz Angela Merkel czy w ogóle establishment tego kraju dotychczas nie byli w stanie wyciągnąć wniosków z popełnionych błędów i cofnąć się choćby o krok. Proszę zwrócić uwagę, że gigantyczny błąd w postaci otwartych granic dla imigracji muzułmańskiej owocuje agresywną reakcją w stosunku do Polski, a nie naprawą popełnionego błędu. Niestety po tamtej stronie nie ma refleksji, na próżno liczyć na przemyślenia, czy taki sposób prowadzenia Europy jest słuszny, natomiast odreagowuje się na kraju, który jest słabszy albo który miał rację w tym sporze. Jeśli w taki sposób będą wyglądały działania, to trudno się dziwić, że będzie to wywoływać poczucie spotęgowanej niesprawiedliwości i to nie tylko w Polsce, ale również w innych europejskich krajach. A to z kolei musi zaowocować odruchami odśrodkowymi. I jeśli taki ruch odśrodkowy pojawia się jako poważna siła w Niemczech, to cóż dopiero powiedzieć o krajach, które są poddawane takiej presji.

Dziękuję za rozmowę.

Mariusz Kamieniecki