„Wydanie tej książki i nasze dzisiejsze spotkanie w bardzo ciekawy sposób splotło się z wydarzeniami, których byliśmy wszyscy świadkami pięć dni temu, czyli pogrzebem powstańców styczniowych. Myślę, że to jest nowa odsłona historii Cmentarza na Rossie. Decyzja władz państwowych, aby powstańcy styczniowi zostali pochowani na Rossie, jeszcze bardziej wzmacnia symboliczną wagę tego cmentarza” – mówiła Urszula Doroszewska, ambasador RP w Wilnie. Jak podkreśliła, ta najstarsza wileńska nekropolia stała się jeszcze bardziej niż była dotąd „narodowym symbolem naszej wspólnoty i naszej wspólnej historii”.
Wyraziła zadowolenie z dobrej współpracy polsko-litewskiej w przygotowaniu monografii o Rossie i ma nadzieję, że „będzie to służyć naszej wspólnej pracy w ciągu wielu przyszłych lat”.
Nowe spojrzenie na Rossę
Książka „Cmentarz Na Rossie w Wilnie – historia, sztuka, przyroda” jest wynikiem polsko-litewskich prac dokumentacyjnych prowadzonych w latach 2013-2016 na Cmentarzu na Rossie przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie i Litewski Uniwersytet Edukologiczny (obecnie Akademia Edukacji Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie).
Licząca 600 stron publikacja wydana w dwóch językach – polskim i litewskim (wersja litewska książki jest do pobrania na stronie internetowej polonika.pl (TUTAJ).
„Jest to pewnego rodzaju nowe spojrzenie na Rossę. Jest efektem bardzo pogłębionych badań, prowadzonych w archiwach polskich i litewskich. To są też badania nad wyglądem Rossy. Dlaczego Rossa jest taka, jaka jest. Bo to jest również historia krajobrazu Rossy, roślinności, która tam się znajduje. Myślę, że to jest jeden z tych tematów, które do tej pory chyba w niewielkim stopniu były opracowywane” – powiedziała Dorota Janiszewska-Jakubiak, dyrektor Narodowego Instytutu Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA, który jest współwydawcą publikacji. Dodała, że w książce są też rozdziały poświęcone inskrypcjom. Ponadto jest pogłębiona historia nagrobków i kaplic, znajdujących się na Rossie. W opinii Janiszewskiej-Jakubiak, ta książka „to zupełnie dla nas nowa historia – taka, której nie poznacie Państwo czytając wcześniejsze publikacje”.
Drugim współwydawcą książki jest Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”. Prezes zarządu tej organizacji, Piotr Rabiej podkreślił podczas prezentacji, że brakowało solidnej monografii naukowej, kompleksowo przedstawiającej dzieje Cmentarza na Rossie.
„Dzisiejsza publikacja uzupełnia tę lukę. Jest wynikiem wspólnych badań polskich i litewskich. (…) Dzięki autorom powstała kompleksowa monografia, obejmująca różne aspekty – jak mówi podtytuł: historię, sztukę i przyrodę” – powiedział Rabiej. Dodał, że „ta książka pozwoli dowiedzieć się o Rossie więcej: o jej zabytkach, o przyrodzie, o ludziach, którzy są tutaj pochowani”.
Fenomen czytelny do dziś
„To nasze wielkie wspólne dzieło” – tak o nowej monografii o Rossie powiedziała jej współautorka, prof. Anna Sylwia Czyż z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Podkreśliła, że ta nekropolia, będąca wspólnym polsko-litewskim dziedzictwem historycznym, jest fenomenem czytelnym do dzisiaj. Spacerował tu szukając natchnienia Adam Mickiewicz jako student Uniwersytetu Wileńskiego, a niecałe 150 lat później – inny młody student tej uczelni – litewski poeta Tomas Venclova czerpał tu siły, ażeby dbać o tożsamość litewską.
Bartłomiej Gutowski, współautor książki i współwykonawca projektu inwentaryzacji Cmentarza na Rossie, zwrócił uwagę na to, że dokumentacją tej nekropolii zajmowano się już pod koniec XIX w. Ale obecna, najnowsza inwentaryzacja, którą prowadzili wspólnie Polacy i Litwini (ogółem zaangażownych było około 80 osób), „skupia się na stworzeniu nowej narracji o tym cmentarzu”. „Narracji, która koresponduje z historią, ale nie jest odtworzeniem stanu historycznego. Jest budowaniem nowego oblicza cmentarza” – mówił Gutowski. Zaakcentował, że podczas realizacji tego projektu, obejmującego dokumentację i wydanie książki, ważne było pokazanie Cmentarza na Rossie jako wspólnego dziedzictwa.
Nowe odkrycie
Współautorów monografii zapytano podczas prezentacji, co w badaniach nad Rossą i podczas pracy nad publikacją najbardziej ich zaskoczyło. Jak powiedział Gutowski, „wiele rzeczy nas zaskakiwało, natomiast nie było momentów przełomowych”. Były tylko drobne odkrycia, które pozwalały doprecyzować, dopowiedzieć historię nekropolii. Dla niego, jak wyznał, zaskoczeniem był nagrobek, rzeźba figuralna, twórcy z Żytomierza. „Dlaczego i w jaki sposób trafiła do Wilna? Niestety na to pytanie nie udało się nam odpowiedzieć. Pewnie względy rodzinne?” – rozważał Gutowski. Wskazał też na znalezienie najstarszych tablic, które były wspomniane we wcześniejszych publikacjach o Rossie, ale nie było wiadomo, gdzie one znajdowały się.
O pewnym odkryciu na Rossie napomknęła prof. Anna Sylwia Czyż.
„Szykuję dla Państwa nową niespodziankę, dotyczącą najstarszych dziejów na Rossie, której już nie zdążyłam umieścić w książce, ale mam nadzieję, że w ciągu kilku miesięcy napiszę artykuł i podzielę się z Państwem nowym odkryciem” – rąbka tajemnicy uchyliła profesor.
Podczas prac dokumentacyjnych na Rossie odnaleziono ok. 13 500 obiektów nagrobnych. Katalog pomników nagrobnych nekropolii dostępny online (http://rossa.sztuka.edu.pl)
I. K.
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Marian Dźwinel © Marian Dźwinel
- © Iwona Klimaszewska © Iwona Klimaszewska
http://l24.lt/pl/kultura-pl/item/330406-ukazala-sie-pierwsza-kompleksowa-monografia-o-cmentarzu-na-rossie#sigProGalleriae256a4ad2d